Một truyện ngắn viết về vùng cao Hà Giang, có những sinh hoạt rất lạ. Mời các bạn đọc truyện ngắn sau đây.

Ngoài cửa trời chưa sáng

02.12.2008 02:23

Đỗ Bích Thủy

Truyện ngắn

Lạc đường. Con Mốc vẫn cắm đầu chạy. Cho đến khi sắp khuỵu xuống thì trước mặt nó hiện ra một khe nước. Từ phía dưới, sâu thăm thẳm, vẳng lên tiếng nước réo ùng ục. Mốc phi thẳng vào tầng tầng lớp lớp giang già phủ kín mặt khe, bỏ lại sau lưng lũ chó ăn thịt gầm gừ kéo đuôi lượt thượt tức tối. 

Mốc chìm dần giữa tán giang dày khít và rơi xuống một vụng nước. Nước trong văn vắt, lặng mà sâu. Nó đang nằm trên đỉnh một ngọn tháp. Chỗ này có lẽ đã cách xa Pụ Dín lắm. Không mấy khi theo chị Pao đi lấy chuối rừng về cho lợn mà gặp nhiều chuối vàng to chừng này. Chuối rừng mọc khắp các khe suối, lẫn với giang, cây dong và ngõa, đến mùa thi nhau nở hoa đỏ ối cả vùng. Nhưng chỉ nhiều chuối đen chứ chuối vàng ít lắm, người các bản lên chặt về chăn lợn hết, cây bé cũng hết.

Đêm qua, lúc thoát khỏi mấy bàn tay sắp chọc dao vào cổ mình, Mốc đã phi một mạch không kịp nhận ra hướng về nhà, lâu lắm mới dừng lại để đạp cái rọ mõm ra. Rồi tối trời, lại mệt quá, nó dúi đầu vào một bụi lau mà ngủ. Sáng nay, cứ nhằm đường hẹp đường rậm mà chạy. Đường rậm thường không có người đi, mà thiếu hơi người thì lũ chó ăn thịt kia còn tha hồ tìm.

Mốc uống no nước rồi bò lên bờ, nằm vắt qua một tảng đá đầy rêu. Xung quanh tối thẫm, không có tí ánh mặt trời nào. Mốc nhúng cái chân đang còn chảy máu ròng ròng xuống nước...

Lúc ấy, Pao cũng đang ngược dốc tìm đường về Pụ Dín.

*

Từ Pụ Dín nhìn qua mấy quả núi cũng thấy khói nương Pụ Cháng. Mùa thu hoạch, gió mạnh một tí là có mùi cơm mới bay sang. Vậy mà muốn đến thăm nhau là phải đi từ lúc mặt trời chưa mọc đến khi mặt trời sắp lặn, trẻ con không đứa nào đi nổi. Pụ Cháng ở thấp hơn, gần đường ôtô, đi về chợ huyện chỉ mất nửa ngày. Gần huyện nên trẻ con Pụ Cháng cũng khôn sớm hơn trẻ con Pụ Dín, nhiều đứa bé tí đã biết nhận mặt đồng tiền lúc theo mẹ bán bán mua mua ở chợ.

Xa thế nhưng cũng gần, hai bản có nhiều nhà là anh em họ hàng với nhau. Trước kia Pụ Cháng toàn người họ Giàng, họ Thào; Pụ Dín chỉ có họ Lù, họ Ly, sau này đi sang nhau lấy dâu nhiều mới thành họ hàng anh em. Lẽ ra là họ hàng anh em phải hay đến thăm nhau thì bây giờ lại không thế. Người già muốn đến nhưng yếu chân yếu mắt không đi được. Người trẻ thứ gì cũng khỏe lại không muốn đi. Tại cái đầu ít nghĩ đến nhau thì tự dưng chân cũng mỏi theo thôi mà. Người Pụ Dín nói thế.

Ấy dà, nói thì không vừa lòng nhau, không nói thì bảo khinh nhau, bảo không có mồm. Biết thế nào cho phải. Người Pụ Cháng lại nói thế.

Mặc kệ thôi. Gió vẫn cứ mang hương cơm mới về Pụ Cháng, lại mang mùi rượu hoẵng lên Pụ Dín. Trời mưa thì nước mới vẫn chảy từ trên cao xuống thấp, trời cạn thì chỗ nào cũng khô như nhau. Trời đất chẳng làm gì để bản này ghét bản kia, mà người già đêm nào cũng nói đi nói lại ghét nhau là tự mở cửa cho ma đói vào bụng mình. Từ ngày Pụ Dín, Pụ Cháng gom lại chưa đầy chục nóc nhà đã thân nhau như mấy đốt ngón tay, cứ năm nào có người cãi nhau là năm ấy mất mùa. Bây giờ không phải một, hai người mà cả bản ghét nhau thì cái gì đến đây?

Tai vẫn nghe, miệng không cãi, nhưng bụng thì nghĩ khác rồi.

Người trẻ không còn muốn sang đi hội với nhau nữa. Mọi thứ cứ khác dần đi, bắt đầu từ ngày Pụ Cháng có điện về.

Pụ Cháng nằm ngay cạnh đường lên huyện lị. Lúc người ta kéo điện qua tiện đường lắp cho Pụ Cháng một trạm hạ thế. Vậy là bỗng chốc cả Pụ Cháng, nhà lớn nhà bé, nhà giàu nhà nghèo, chỗ nào cũng sáng như ban ngày. Từ Pụ Dín nhìn xuống thấy như mặt trời không lặn ở Pụ Cháng, còn ở Pụ Cháng từ ngày không còn thắp đèn dầu nữa, nhìn lên lại thấy Pụ Dín tối hơn ngày trước. Có lần gặp nhau ở chợ, bọn con trai Pụ Cháng còn bảo: "Dạo này Pụ Dín đi ngủ sớm thế. Chẳng thấy ánh lửa gì cả". Không biết chúng nó nói thật bụng hay cố tình trêu tức, nhưng đám con trai Pụ Dín đã giận tái mặt: "à thì chúng mày khinh bọn tao đấy. Mới sáng hơn một tí đã học khinh người ở đâu về rồi".

Vậy là cãi nhau. Lúc đầu chỉ nói nặng lời hơn bình thường, nhưng sau cứ nóng mặt dần lên, không giữ được nữa là mở miệng to ra, suýt nữa còn đánh nhau. May mà bọn con gái gọi về.

Sau lần cãi nhau giữa đám thanh niên ấy, hai bản xa nhau hẳn ra. Không ai bảo ai nhưng tất cả đều nhận thấy thế. Người Pụ Dín đi chợ huyện không qua Pụ Cháng nữa mà đi vòng, qua hai quả núi nữa mới xuống đến đường cái. Mất gần một tháng, bọn con trai con gái Pụ Dín mới dọn xong đường riêng cho mình. Thấy thế, thanh niên Pụ Cháng đi săn cũng không đi về phía Pụ Dín. Nhưng dần dần, từ ngày có điện về người Pụ Cháng cũng ít lên núi. Pụ Cháng đã tự mở một cái chợ bé, có máy xay xát, có thêm cả một cái quán phở nữa, lúc nào cũng ồn ào. Bây giờ, xe ôtô qua lại, dù lên huyện hay về tỉnh cũng muốn dừng lại Pụ Cháng một lúc. Pụ Cháng ở ngay sau cổng trời một, quanh năm gió lồng lộng, nhìn xuống phía dưới là thung lũng toàn sa mộc mọc hoang, đều tăm tắp. Dưới chân sa mộc toàn hoa cúc đỏ. Dín dần thành nếp, Pụ Cháng thành chỗ nghỉ quen chân của người qua lại.

Pụ Cháng, Pụ Dín ngày càng không giống nhau, càng xa nhau. Cho đến khi ngay trung tâm chợ Pụ Cháng có một người đàn ông râu rậm mang theo vợ từ xuôi lên, mở một quán thịt chó, thì hai bản không còn nối lại với nhau được nữa.

 Bao đời nay, người Pụ Cháng, Pụ Dín nuôi chó giữ nhà, giữ nương, coi nó như bạn. Chó lớn lên cùng với người. Có con chó giữ cửa, người lớn đi làm cứ để trẻ con ở nhà, không phải lo gì. Đến mùa bẻ ngô, nhổ sắn, mang con chó lên nương làm nhà cho nó ở, rồi người cứ về nhà mà ngủ. Trẻ con có khi bị đánh vì hư, nhưng con chó thì một câu chửi cũng không phải nghe. Cứ ở với người mãi, chó bố chó mẹ già ốm, lông rụng, nằm một chỗ, thì chó con đã kịp lớn lên cả đàn. Cần tiền đến đâu cũng chỉ bán con gà con lợn, không ai bán chó đi lấy tiền bao giờ.

Vậy mà bây giờ Pụ Cháng lại để người lạ đến giết chó như giết gà thế thì Pụ Dín không chịu được rồi. Cậy giàu, cậy thừa tiền thừa của không cần chó canh nương nữa đấy mà. Nhưng không cần thì thôi chứ, sao lại đem giết thịt con chó bao nhiêu năm bầu bạn với mình? Tệ quá. ác quá. Người Pụ Dín giận lắm. Giận mà không biết làm gì quay ra lo giữ đàn chó trong bản, không cho đi chơi xa, nhỡ lao xuống Pụ Cháng lại không có đường về.

*

Đã mấy đêm rồi, đang dở giấc, nghe tiếng móng chân con Mốc cào cào vào cánh cửa gỗ Pao lại bật dậy, rút then cho nó vào nhà. Đấy là lúc gần sáng, tiếng chó bị giết thịt dưới Pụ Cháng bắt đầu vọng lên, nghe rõ lắm. Đưa con Mốc vào, cho nó nằm ngay dưới chân giường mình, rồi Pao cũng thức luôn đến sáng. Con Mốc run lên từng chập. Đi săn gặp thú dữ, đêm mưa sấm sét ầm ầm, cây to đổ gãy khắp nơi chưa bao giờ, chưa cái gì làm nó biết sợ. Chỉ đến bây giờ, nghe tiếng chó tru lên từng đêm mới thấy con Mốc run bần bật thế này. Sợ hay là uất ức cũng không rõ nữa, nhưng cứ soi đèn pin vào mặt nó là thấy hai con mắt mở chừng chừng, đỏ như hai hòn than.

Hôm nào vào phiên chợ, xe qua lại nhiều. Hôm ấy lão chủ quán giết nhiều chó. Nghe tiếng kêu cũng biết loại chó nào bị giết. Pụ Dín, Pụ Cháng xưa nay chỉ có mấy loại thôi, ai mà không nhận ra được. Chó vàng chân đen, đuôi cong kêu như tiếng xé vải; chó đen, tai cụp, đuôi quét đất kêu tiếng dài mà dữ; chó khoang trắng khoang đen kêu như tiếng trẻ con khóc mẹ... Những tiếng kêu từ trong cổ, không há miệng ra được, nghe càng sợ, dội đi dội lại Pụ Dín mãi.

 Nhà Pao nuôi chó khoang từ đời ông bà, trước cả ông bà nữa. ở Pụ Dín, nhà nào nuôi loại chó gì thì cứ nuôi mãi. Chó con chui ra, con nào của nhà mình thì lấy, con nào của nhà khác thì đợi đến lúc nó biết ăn cơm là mang đến tận nhà trả. Nhà khác cũng thế. Chó khoang hiền lại chăm, thức suốt đêm đi hết nương này qua nương khác được. Họ Ly ở Pụ Dín ít người nên chó khoang ở Pụ Dín cũng ít. Như nhà Pao đây, có mỗi con Mốc. Thỉnh thoảng có nhà mang chó con đến cho nhưng chỉ nuôi được vài ngày là chết dù Pao có nhá cơm cho nó ăn từng bữa. Nhà ít người, Pao có mỗi con Mốc làm bạn, đi đâu cũng chó nó theo. Con Mốc cao lừng lững, tai dài dựng đứng, mùa khô nghe tiếng chân nó chạy trên suối cạn như tiếng vó ngựa. Bố Pao già yếu rồi, việc canh nương vụ nào cũng phần con Mốc.

Hồi đầu mùa đông năm Pao lên hai tuổi, mẹ đẻ một lúc hai em, một trai một gái, nhưng không em nào sống được vì yếu quá. Mẹ ra nhiều máu, lại buồn quá cũng ốm luôn từ đấy, không còn làm được việc gì nặng nữa. Nhà không có con trai nên bố Pao là con cả cũng dần dần thành con thứ. Càng ngày bố càng cố ý để mấy em trai lo hết việc trong họ. Bố buồn. Nhưng buồn bao nhiêu cũng để trong bụng thôi, không nói ra vì sợ mẹ biết lại càng ốm thêm.

Việc nhà dồn hết vào đôi tay bố, lo đủ miệng ăn đã khó còn phải kiếm thuốc, gọi thầy mo cho mẹ nữa, nên nhà nghèo càng nghèo thêm. Năm Pao lên tám tuổi thì người già trong họ bắt đầu đến nhà Pao nói chuyện với bố. Đến buổi tối, lúc cả nhà ăn cơm xong rồi, ngồi bên bếp uống nước chè. Hôm nào các ông chú đến thì mẹ Pao cũng chỉ pha nước chè mới rồi lui vào buồng, để bố Pao ngồi tiếp chuyện. Lúc đầu còn nói xa nói gần, sau thì các ông chú nói thẳng ra là cả họ nóng bụng quá rồi, muốn bố Pao có con trai để lo việc họ sau này. Chú Dín cũng có con trai, nhưng chú người yếu, da xanh, làm việc gì cũng chỉ được một nửa đã thõng tay đứng thở, ngày nào cũng ho vài trận. Lấy vợ vào cũng không hơn gì. Vợ chú Dín to gấp đôi chú, làm việc gì cũng một nhoáng đã xong. Mọi việc trong nhà dồn lên tay thím hết, kể cả việc dạy con. Nhưng xưa nay, việc dạy con trai thành người lớn có bao giờ lại là việc của mẹ, con trai thì phải theo bố chứ. Hai đứa nhà chú Dín, tám chín tuổi đẽo con quay gỗ chưa nổi, bao giờ mới biết tra cán con dao? Bao giờ mới làm việc đàn ông trong nhà được, nói gì đến việc họ việc làng. Bố Pao không như chú Dín, việc gì cũng thạo cũng giỏi, ngày còn thanh niên cả Pụ Dín không ai dám so tài. Cả họ trông chờ vào bố Pao. Từ hồi hai em Pao mất mọi người lại đợi mẹ Pao mang bụng, nhưng đợi mãi, đợi mãi không thấy, chỉ thấy mẹ Pao người càng ngày càng mỏng đi, bé lại. Thế mà bố Pao thì nhanh già quá, gần bốn mươi mà tóc đã bạc rồi. Bà thím bảo, người nào buồn nhiều, khổ nhiều thì mau già, nhưng sống lâu. Bố Pao nói, sống lâu mà cứ buồn mãi, khổ mãi không sướng bằng chết sớm. Những câu chuyện nói qua nói lại thế mẹ Pao nghe hết. Nghe rồi thở dài.

Ngày xưa, ông nội, ông ngoại Pao chơi thân với nhau từ lúc còn rủ nhau mang con quay gỗ lim ngâm bùn dưới vũng trâu đầm ba tháng đi đấu ở bản khác, cách Pụ Dín mấy cái nương sắn. Lớn lên, hai người lấy vợ cùng một năm, làm bố trẻ con chỉ trước nhau vài ngày. Hứa với nhau trước nên lúc mẹ Pao vừa tròn tuổi mười hai là ông ngoại cho về làm dâu họ Ly rồi. Mẹ Pao là con út, về làm dâu cả, nhưng nhà bên này không có con gái nên ông bà thương chiều như con gái ruột, việc nặng không bắt làm. Mẹ Pao cũng lo việc nhà chồng như nhà mình, coi bố mẹ chồng như bố mẹ mình. Về làm dâu lúc còn bé quá, mấy năm liền con dâu toàn ngủ chung với mẹ chồng. Sau này mẹ mới kể với Pao, ông bà nội đòi lấy dâu sớm thế là để giữ phần, sợ một vài năm sau lớn thành con gái rồi lại nhìn thấy người con trai khác chứ không phải bố Pao. Đến lúc ấy cố ép hai người lấy nhau cũng khổ.

Hồi mới cưới về, bố Pao cũng chăm cho mẹ Pao như chăm em gái út, đi rừng gặp hoa gì cũng hái về cho, bắt cả một con sóc con về buộc chân nuôi trong nhà, con sóc ở mãi rồi cũng quen, bỏ dây ra cũng không đi nữa. Mẹ Pao kể, hồi bà nội bắt đầu đuổi con dâu sang buồng riêng với chồng, đêm nào con sóc cũng chen vào nằm giữa hai người, thỉnh thoảng cào cào cho mỗi người một cái.

Vì mẹ Pao làm dâu mà không giống con dâu, bao nhiêu năm họ Ly coi mẹ con Pao như con gái trong họ rồi, thế nên bây giờ bàn chuyện kiếm vợ mới cho bố Pao các ông chú mới không dám nói thẳng ra, cứ vòng quanh xa gần mãi, mặc dù bản này đàn ông lấy vợ hai nhiều lắm, vợ cả không đẻ được con trai là lấy thêm vợ hai thôi, rồi muốn ở chung cũng được mà thích tách ra ở riêng thì ở, không ai ngăn. Dâu nào cũng là dâu, cháu nào cũng là cháu, cứ mang họ nhà chồng là được đối xử như nhau hết.

Đêm nào cũng thế, mẹ dựa lưng vào vách, ôm Pao trong lòng, không cố tình nghe nhưng câu chuyện của đàn ông bên ngoài cứ vẳng vào buồng. Các ông chú nói:

- Mày là cái nóc của họ Ly, bây giờ chân cột cha mục mà cái nóc muốn mục trước, thế có được không? Con vợ mày ốm, nó không đẻ được nữa, thì thôi, ép cũng không ra. Vậy thì mày phải nghĩ xa xa qua cái ngưỡng cửa một tý có ai trách mày không?

Bố nói:

- Không nói nhiều nữa, không nói nữa. Nhé! Các ông chú à, cháu đứng chỗ thấp, chỗ cao cũng như nhau cả thôi, không xếp lại nữa. Việc làng việc họ cần đến đâu, cháu làm được thì làm, không làm ngay được thì để sau này anh em thằng Sình thằng Sính làm. Cây nhà mình đang héo, lòng dạ nào đi tìm cây khác...

Mẹ thở dài, tóc mẹ xõa xuống mặt Pao.

*

Buồng riêng của Pao có một lỗ cửa nhìn ra đầu hồi bên phải, phía mặt trời lặn, cứ mở miếng gỗ che lỗ cửa ấy ra thì căn buồng này là chỗ tối muộn nhất trong nhà. Mặt trời lặn đến đâu thì cái ô nắng vuông vuông lại nhích dần lên tường đến đấy, nhưng ô nắng chỉ lên đến chỗ Pao treo cái túi thêu là dừng lại rồi tắt dần. Mùa đông, sợ gió vào, Pao cắt một mảnh áo mưa trắng, lấy que gài vào lỗ cửa để không bị tối. Có mỗi cái lỗ cửa ấy thôi, để lúc nào không có việc là Pao lại ngồi trong giường nhìn ra. Nhìn ra mà người ở ngoài không biết. Vẫn là con đường trâu kéo gỗ về đào thành rãnh sâu ấy, vẫn cái gốc cây người đi chợ về hay buộc ngựa ấy nhắm mắt vào cũng thấy rõ từng cái mấu xù xì của nó... Quen mắt thế cứ tưởng nhìn mãi cũng chán, nhưng mỗi ngày lại nhìn thấy những cái mới. Chiều hôm trước, Pao cũng ngồi thế này, nhìn qua lỗ cửa thấy trong những người đi chợ về có một người đội một cái chảo lớn trên đầu cắm cúi leo dốc. Sắp tết tháng bảy rồi, mua chảo về đồ bánh đây mà. Cái chảo to che kín người ấy từ vai trở lên, chỉ nhìn thấy tấm lưng vuông như cái bàn uống nước nhà mình, thấy đôi chân bám chắc như con tắc kè trên tường, Pao nhìn theo, nhìn mãi cái bao dao người ấy đeo bên hông. Cái bao dao chạm bạc hình hoa cúc. Hoa cúc đỏ dày cánh, mọc đầy dưới những gốc sa mộc già, Pao đánh về trồng trong vườn bao nhiêu lần không có lần nào cây sống được. Chạm được bông hoa ấy trên bao dao gỗ phải là người khéo tay lắm, Pao vẫn nghĩ ở Pụ Dín chỉ có bố Pao làm được.

Ở Pụ Dín, con gái tầm tuổi Pao lấy chồng gần hết rồi, Pao cũng có nhiều người hỏi nhưng chưa nhận lời ai. Bố nóng ruột, nhìn Pao mỗi mùa ngô lại cao hơn cái vạch bố khắc trên khung cửa một đoạn, chỉ vòng bạc đeo ở cổ tay phải tháo ra từ lâu rồi, thế mà Pao cứ lùi lũi đi làm, đi chợ, về chợ một mình, chập tối đã đóng cửa, thả chó ra. Cũng từ khi Pao cao vượt cái vạch trên khung cửa, hai bố con ít nói chuyện với nhau. Bao nhiêu chuyện Pao cần hỏi lại không hỏi được bố, bao nhiêu chuyện bố muốn bàn với Pao lại không bàn được, vậy là quanh ra quanh vào chỉ có con gà, con lợn, nương ngô, nương lúa làm chuyện nối hai bố con.

Pao chín tuổi thì mẹ mất. Vừa qua mùa gặt, ngô lúa thu về chất đầy nhà đầy sân. Ngày nắng các em con nhà chú kéo sang phơi hộ, dọn hộ. Nhà ít người mà thu về nhiều thế, bố Pao đã tính đến tết tha hồ bán đi mua sắm. Nhưng chưa kịp ăn bữa cơm gạo mới nào thì mẹ đột ngột ốm nặng. Một ngày, hai ngày, người cứ lả dần đi, cánh tay không nhấc nổi nữa. Rồi mẹ đi hẳn trong một buổi chiều. Bố đi cắt thuốc dưới Pụ Cháng chưa về, Pao vừa đuổi gà không cho vào bới thóc vừa chạy vào quanh quẩn bên mẹ. Lúc mẹ dặn Pao, Pao cũng chẳng chú ý nghe, câu được câu mất. Chỉ nhớ láng máng mẹ bảo nếu có người lạ đến ở nhà mình, thì Pao phải nghe lời bố hơn, nghe cả lời người ấy nữa. Một lúc sau thì bố Pao đi người không, xô cổng chạy vào. Thầy lang ở Pụ Cháng bảo tự mẹ Pao muốn ốm thế, mà người ốm đã muốn ốm thêm thì không thuốc nào chữa được. Nhưng bố Pao biết được thế thì đã muộn quá rồi.

Hôm ấy, mặt trời bám mãi trên dãy Hoàng Liên không chịu lặn. Nắng chiều vàng hơn cả ngô lúa đang tãi đầy ngoài sân, nắng lọt qua khe cửa chiếu lên mặt mẹ. Nhìn mẹ ngủ, hai mắt nhắm nghiền, vành khăn tuột ra khỏi đầu Pao không biết rằng mẹ không bao giờ thức dậy nữa. Trên núi, đột nhiên có tiếng gà rừng gáy tiếng gáy chậm, quấn vào nhau.

Sau ngày mẹ mất, các ông chú thôi không đến tận nhà nói chuyện con trai với bố Pao nữa. Ai cũng biết mẹ Pao không tự dưng ốm nặng thế. Mẹ đã đợi đến lúc Pao bắt đầu biết lo việc nhà, đợi đến mùa các ông mối bà mối hay đến đánh tiếng, đợi đến khi ngô lúa đầy nhà, lợn gà đầy chuồng mới ốm. Nhưng mẹ không đợi đến lúc bố hết thương mẹ, đến lúc Pao thành con gái lớn nhiều người để ý, rồi mẹ hẵng đi. Hai bố con Pao thay nhau khóc trước bàn thờ mẹ...

Pao lớn lên, ít bạn bè. Sáng sớm đi làm với bố, tối về nhà đóng cửa sớm. Bọn con trai con gái rủ nhau ra bãi cỏ chơi trăng đông lắm, đi qua nhà í ới gọi Pao, Pao mặc kệ. Pao sợ ánh mắt bọn con trai cứ dán vào lưng vào gáy Pao mỗi lúc Pao ngang qua chúng nó, Pao không thích bọn con gái bị con trai chòng ghẹo còn quay lại buông lời đưa đón, Pao muốn tìm một người như bố mình, vợ không đẻ con trai cũng không bỏ đi lấy người khác. Người ấy còn phải ở rể nhà Pao nữa, bố Pao già quá rồi, Pao không nỡ bỏ đi lấy chồng. Người như thế thì tìm đâu ra. Bố bảo Pao đang nghĩ dại. ở với bố mãi, đến lúc bố theo mẹ đi nốt thì thành gái già rồi. Gái già giống cây mía tím ra hoa, cho cũng không ai thèm lấy. Lại còn đòi người ở rể. Thằng đàn ông đến nhà vợ ở rể giống con chó cụt đuôi ra đường không dám nhìn ai.

Pao cứ ngồi bó gối trong buồng nhìn qua ô cửa. Chếch sang bên trái là bãi cỏ mà bọn thanh niên đang hát hò chòng ghẹo nhau. Trăng đầu tháng lên sớm, bọn con trai đi chơi vẫn phải giắt đèn pin vào cạp quần. Ngoài ấy chỉ toàn những đứa chưa yêu ai, chưa nhắm ai làm vợ làm chồng chứ yêu rồi lại không ra đấy. Bọn thanh niên nô nhau đến lúc trăng lặn là kéo nhau về, ngang qua nhà Pao còn ném đá vào trêu chó. ánh đèn pin như đom đóm bò về các ngả, các đèn tắt hết là cả bản bắt đầu ngủ.

Cả Pụ Dín lẫn hết vào rừng cây, núi cao, tối đen. Bấy giờ mới thấy cái vầng sáng dưới Pụ Cháng hắt lên trời rõ lắm. Bốn phía trời tối đen như nhau nên một mình Pụ Cháng đã sáng càng sáng hơn. Không nghe thấy tiếng người, chỉ thỉnh thoảng có tiếng còi, tiếng xe ô-tô dừng rồi đi. Không biết cứ sáng suốt đêm thế thì người ta ngủ vào lúc nào nhỉ. ở Pụ Dín, chỉ mùa đông các nhà mới để bếp lửa qua đêm, chỉ khi nào nhà có người chết mới để đèn. Vậy mà Pụ Cháng thì sáng suốt đêm, nửa đêm cái vầng sáng thu hẹp một tý rồi về sáng lại mở rộng ra. Sáng như thế chắc người ta cũng quên cả lúc mặt trời mọc. Từ ngày hai bản tránh mặt nhau Pao cũng như mọi người ở Pụ Dín, không xuống Pụ Cháng lần nào. Không biết điện sáng như thế thì Pụ Cháng có gì khác ngày xưa, hồi Pao còn được bố cho đi theo tìm mua ngựa ấy không? Bọn thanh niên Pụ Dín nghe lời người già, bảo không cãi nhau nữa thì không cãi nhau nữa, bảo đừng đánh nhau cũng không đánh nhau, không ưa thì tránh mặt đi thôi. Vậy mà vẫn có đứa biết chuyện Pụ Cháng có nhiều người giàu lên, rồi thì thầm kể cho bạn bè nghe. Còn bảo Pụ Cháng nhiều thứ lạ lắm, chưa nhìn thấy bao giờ Pao cũng muốn xuống xem Pụ Cháng một lần. Hình như bố biết, bố bảo: "Bọn trẻ Pụ Cháng bây giờ thành cây không có gốc hết rồi. Ban đêm thức chơi đến khuya, ban ngày thì ngủ, ruộng nương bỏ không, lại còn theo nhau về huyện, về tỉnh, bảo là đi buôn dễ kiếm tiền hơn. Vài năm nữa, người già chết hết là bùa dán cửa cũng bị chúng nó xé đi thôi".

Pao không dám nói gì. Không biết bố nghe ai kể mà biết rõ thế. Bố còn bảo mười đứa con gái Pụ Cháng bây giờ thì bảy, tám đứa bỏ khăn vấn rồi, lại không mặc váy nữa mà quay sang mặc quần như đàn ông. Ôi trời, thế còn gọi là con gái làm sao được nữa!

Một buổi chiều, Pụ Dín có hai người khách lạ. Khách là đàn ông, tìm vào nhà trưởng bản, bảo muốn lên Pụ Dín để hỏi mua chó. Trưởng bản nói:

- Pụ Dín không có chó để bán. Hỏi mua chó ở Pụ Dín cũng giống như hỏi mua người đấy. Mà người thì có mua bán được không?

Người khách trẻ giải thích:

- Ở làng cháu bây giờ trộm cắp nhiều quá, ban ngày cũng mất trộm gà, lợn; người lớn thì bận đi làm chỉ có trẻ con ở nhà không trông được. Nghe nói chó khoang, chó vàng... ở Pụ Dín khôn lắm mới định lên nhờ mọi người giúp cho một ít.

Già bản nghe nói thế xuôi xuôi trong bụng mới gọi mấy trưởng họ đến, bảo mỗi họ giúp khách một con, rồi còn nói với khách:

- Cứ mang về đi, cần nữa thì lại lên, giúp nhau thì Pụ Dín không tiếc đâu. Nhớ cho chúng nó ăn uống như mình nhé. Không tốt với nó là nó bỏ mình đấy.

Khách mừng quá, vừa cảm ơn vừa mang tiền ra biếu lại mỗi nhà một ít. Khách cứ dúi vào tay, chối cũng không được. Khách mang chó đi rồi, mọi người giở tiền ra đếm mới thấy nhiều quá. Trời ạ, có một con chó mà lấy lại bao nhiêu tiền, có khi bán hai, ba quẩy tấu ngô cũng không được bằng ấy. Ngại quá.

Khách quay lại nhiều lần nữa. Mỗi lần quay lại còn mang theo bao nhiêu quà cho tất cả các nhà, người già được thuốc lào, trẻ con được kẹo. Khách thành người quen với Pụ Dín lúc nào không biết. Bây giờ, không cần nhắc, mọi người tự khắc thay nhau dắt chó đến cho. Dắt chó đến, nhận tiền biếu lại, quen dần không ai thấy ngại nữa. Khách vẫn nói với người nào còn ngại cầm tiền:

- Không phải mua bán đâu, anh em bạn bè lúc nào cần tiền thì giúp nhau thôi. Ngày tết, nhà nào cũng có bánh mà vẫn mang cho nhau, có ai từ chối đâu. Cầm một ít tiền cho chúng cháu đỡ ngại. Nhé!

Khách nói thật bụng thế ai mà từ chối được. Pụ Dín nuôi nhiều chó lắm, cho đi một ít cũng không thấm vào đâu. Mà bao nhiêu lần khách mang chó đi theo không thấy con nào bỏ nhà mới trốn về, chắc ở bản của khách mọi người cũng đối xử tốt với chúng nó. Thế thì yên tâm rồi.

Nhà Pao mới nhận về ba con chó khoang ông Dín mang sang cho. Lúc đưa cái quẩy tấu đựng mấy con chó cho Pao, ông Dín hỏi khẽ:

- Pao à, mày với thằng Khiêm còn chơi với nhau không đấy? Bảo nó mang chó sang đây hộ mà nó không nghe...

 - Ôi bác này, sao lại hỏi thế?

Pao quay mặt đi, xấu hổ quá. Lâu lâu rồi Pao không gặp Khiêm, quên mặt Khiêm rồi.

Khiêm là con trai lớn nhà bác Dín. Khiêm hiền lắm, cả bọn dám chặn đường ghẹo Pao thì lúc nào Khiêm cũng đứng phía sau, chỉ nhìn thôi, mặt đã đỏ như say rượu. Thế mà Khiêm càng đứng sau thì Pao càng hay đưa mắt qua vai đứa khác để nhìn. Lúc đầu Pao chỉ định trêu cho Khiêm sợ thôi, nhưng hai ba lần trêu như thế rồi tự dưng Pao cứ bị ánh mắt Khiêm đi theo, cả trong lúc ngủ cũng không trốn được. Mới chỉ có thế thôi. Pao cũng không muốn nghĩ đến Khiêm nhiều hơn, Khiêm là con trai một, cả họ lại trông vào, Pao sợ mình đi vào lối đi của mẹ. Nghĩ đến Khiêm không được như bố mình còn sợ hơn nữa. Chỉ có cái bao dao chạm hình bông cúc đỏ cứ lách cách bên hông Khiêm là làm Pao không dứt hẳn ra được.

Nhà Pao không có nhiều chó nên chưa bao giờ mang chó cho khách cả. Vậy mà lần nào khách lên Pụ Dín cũng đến thăm bố Pao, cho quà. Bố Pao ngại lắm, mang tam thất ra cho lại, khách không nhận:

- Chúng cháu mang ơn cả Pụ Dín này, bác cho chúng cháu được như người cùng bản, đừng làm khách với nhau. Quà có một ít thôi, tấm lòng mới quý.

Lần này ông Dín mang chó con tới cho rồi, con nào cũng đẹp, nuôi tới mùa thu ngô cũng kịp lớn. Ăn cơm tối xong, bố nói với Pao:

- Con gái à, bố định mang con Mốc cho khách...

Pao giật mình:

- Không. Không được đâu bố! Con Mốc ở nhà mình bao nhiêu năm rồi, thân với con như chị em, cho cái gì thì cho chứ con Mốc thì không được đâu.

Nghe bố nói nhé. Khách nó tốt với mình bao lâu nay, mình từ chối nhận quà không được, mình cho quà nó không nhận. ở bản nó, chỉ cần chó canh nhà thôi. Mình cho nó mang con Mốc đi cũng là làm một việc giúp người khó khăn, là việc tốt mà. Bao giờ đàn chó Pụ Dín đẻ nhiều con ở bản nó, nó khắc mang chó về trả mình. Coi như mượn lâu lâu thôi. Nó bảo bố thế mà.

Pao im lặng, không nói gì với bố nữa. Nhưng từ hôm ấy đêm nào Pao cũng cho con Mốc vào buồng với mình từ sớm. Bố cũng không nhắc đến chuyện ấy thêm lần nào. Bố vẫn chiều Pao mà.

Mùa đông đến rồi. Năm nay làm mùa xong sớm Pao kịp đi lấy củi về chất đầy quanh nhà. Bằng ấy củi tha hồ đun, đến tết luộc bánh cũng không lo củi nữa.

Năm nay bố yếu đi nhiều, đến bữa chỉ ăn cố được hai lưng cơm, có hôm chỉ uống vài chén rượu, gắp mấy gắp rau là đứng lên. Pao vừa lo vừa buồn, đêm nào cũng mất ngủ vì tiếng ho cứ nén lại trong ngực bố bên kia vách vọng sang. Gần đây, Pao ép bố vào buồng mà ngủ, không ngủ ngoài nhà nữa. Pao biết bố không muốn ngủ trong buồng vì cứ vào buồng là nhớ đến mẹ, khó ngủ. Nhưng ở ngoài gió quá...

Trời mùa đông tối nhanh, ăn cơm xong đã như nửa đêm rồi. Sương mù vây quanh, chui cả vào trong nhà, ngấm qua bờ tường đất, bong cả mấy tờ báo Pao dán tường ra. Cả bản, nhà nào cũng đóng kín cửa từ sớm, sương mù lại dày, thế nên từ nhà này không sao nhìn thấy nhà kia, nếu không nghe tiếng trẻ con khóc quấy mẹ có khi lại tưởng có mỗi nhà mình bị dìm trong sương mù. Trời càng mù mịt thì cái quầng sáng dưới Pụ Cháng trông càng lạ mắt. Pao cứ nghĩ Pụ Cháng giống như các quẩy tấu đựng hết sao trên trời vào đấy. Dưới Pụ Cháng mùa đông này chắc cũng ít rét đi nhiều, con gái Pụ Cháng thế nào má cũng hồng như quả lê chín...

Bố bị ngã. Chân run rồi, bước vào cái bàn đạp ngựa cũng trượt, vậy là ngã thôi. Chỗ nào cũng đau, đau lưng, đau bả vai, đau khuỷu tay, Pao lo quá khóc suốt cả đêm. Hai hôm sau thì người khách trẻ đến, một mình, bảo nghe nói bố Pao ngã, mang cho mấy thứ thuốc chỗ nào bó được thì bó, không bó được thì bôi. Khách còn ở lại nhà Pao, đêm thức đấm lưng cho bố. Khách ở hai, ba ngày, ở một tuần liền. Bữa cơm nào Pao cũng mổ gà, kiếm thêm chai rượu cho bố đổ vào bình rượu tắc kè, nhà có thêm một người thấy đông hẳn lên. Thuốc của khách tốt quá, bố đi lại được rồi, cố giữ khách ở lại chơi thêm vài hôm. Khách thấy bố nhiệt tình quá cũng không từ chối được. Thấy Pao cầm dao lên rừng khách cũng đi theo, bảo vác chuối hộ. Hai bắp chân Pao, váy ướt quấn vào, cứ bỏng rát lên, đi trước Pao chỉ muốn chạy, suýt ngã mấy lần. Pao không biết tại sao mình cứ run bắn lên, không làm được việc gì từ đầu đến cuối khi có ánh mắt ấy nhìn theo mình.

Rồi khách cũng chào bố, xin phép đi. Pao dắt con Mốc ra, đưa cái dây xích bằng bạc cho khách. Cả đêm trước Pao không ngủ, ngồi xoa đầu con Mốc rì rầm tới sáng. Pao bảo nó, mày phải đi trả ơn cho tao với bố thôi, khổ hay sướng thì cũng phải nghe lời người ta.

Khách cảm động quá, không nói được câu gì, dùng dằng mãi không muốn đi. Con Mốc mọi lần nghe lời Pao là thế, lần này cứ giằng xích ra đòi ở lại. Con Mốc không ưa khách ngay từ lần đầu tiên đến nhà, khách muốn xoa đầu nó cũng không được. Pao mắng con Mốc, mắng nó mà nước mắt cứ chảy ra, con Mốc cũng khóc. Lúc khách kéo con Mốc đi, Pao chạy vào buồng để không phải nhìn theo, nhưng một lúc lại ghé mắt qua lỗ cửa. Ngoài kia con Mốc vừa đi vừa tru lên từng đợt, nó khóc vì phải xa Pao.

Khách đi rồi mà bố còn nhắc mãi, còn kể lại cho Pao biết người ấy mồ côi sớm, ở với ông chú. Chú thì tốt nhưng thím ác lắm, lúc người ấy còn bé suốt ngày bị đánh tím cả mông. Người tốt mà cũng chịu khổ thế, ông trời không công bằng, tự dưng Pao thấy thương thương. Nhớ cái chạm tay lúc đưa dây xích con Mốc cho người ấy mà nóng bừng cả mặt.

Pao quyết định trốn bố xuống Pụ Cháng theo mấy đứa bạn. Thì phải trốn chứ nói thật ra làm sao bố cho đi. Pao chỉ muốn xem Pụ Cháng ban đêm có cái gì mà ở Pụ Dín nhìn thấy sáng thế. Mấy đứa bạn nghe ai kể mà cứ nói chắc chắn rằng dưới Pụ Cháng bán nhiều thứ lắm, ở chợ huyện cũng không có, lại rẻ nữa, mang một quẩy tấu lúa nếp đi bán là mua được bao nhiêu thứ rồi. Thế thì cứ đi thử một lần cho biết, chúng nó cũng tò mò như Pao vậy. Sợ gì, biết nhưng không bắt chước người ta là được.

Pao gói bộ váy áo đẹp vào khăn, để dưới đáy quẩy tấu, đổ lúa nếp lên trên. Sáng sớm, chưa nhìn rõ đường mấy đứa bạn đã ném đất gọi cửa. Pao nói với bố là Pao đi đám cưới ở Pụ Lấu.

Pụ Cháng đông người quá. Bây giờ nhà ai cũng kéo ra gần đường để mở quán bán hàng. Pao bán được lúa nếp ngay, cầm xấp tiền đi sắm đồ. Gương, lược, chỉ mầu, chục bát ăn cơm, cả một cái xoong bé để dành nấu cháo cho bố, mua cho bố cái mũ nồi, một bọc thuốc lào, cái bật lửa... Cứ mua rồi về nhà khắc có cách nói dối bố. Mua hết tiền được gần đầy một cái quẩy tấu, đến trước hàng đèn pin còn mua nốt bằng mấy tờ tiền lẻ được hai cái liền.

Trời tối lúc nào Pao không biết, lúc đứa bạn kéo áo chỉ cho Pao xem cái bóng điện chói cả mắt người ta treo trên cao, Pao mới biết là mặt trời lặn lâu rồi. Pao cứ dán mắt vào mấy cái bóng điện, chân bước theo đứa bạn đi từ đầu chợ đến cuối chợ, thấy chỗ nào cũng sáng như ban ngày, người làm cứ làm, người chơi cứ chơi, người ăn cứ ăn. Không biết như thế thì người ta ngủ vào lúc nào.

Bọn Pao đi ngang qua một cái quán, trong quán đông người lắm, sợ người ta trêu, Pao xốc quẩy tấu đi cho nhanh. Chợt Pao giật mình đứng lại vì nghe tiếng nói quen quá ở ngay chỗ bể nước đang xối ào ào:

- Đêm nay thế nào cũng có xe qua, làm sẵn một con bây giờ nhỉ. Con to nhất nhé. Con này xịn nhất từ trước tới giờ đấy.

Cái gì thế? Người khách. Đúng là người khách trẻ vừa mới ở nhà Pao về hai, ba hôm nay. Người ấy đang cùng mấy người nữa đè ngửa một con chó ra tìm cách buộc chân. Con chó khỏe quá, giãy mạnh như con bò cày. Pao nhìn thấy sợi xích bạc lủng lẳng: "Mốc! Mốc ơi!" Pao chạy bổ đến chỗ đám người kia, tụt dây đeo, quăng mạnh cái quẩy tấu dựng bao nhiêu thứ vào người khách trẻ đang há miệng ra nhìn. Con Mốc vùng ra, lao qua rãnh nước.

Mặt trời lên cao Pao mới tỉnh, đêm qua Pao đã ngủ gục dưới một gốc sa mộc già, dưới chân Pao, hoa cúc đỏ bị đè suốt đêm đang vươn dậy. Một chiếc giày của Pao đã rơi đâu mất, Pao ném nốt chiếc kia xuống vực.

Dãy Hoàng Liên trước mặt, nhìn thì gần mà đi thì xa, còn Pụ Cháng muốn trốn cho nhanh lại cứ ở sau lưng mãi. Trong đầu Pao thấp thoáng cái ô cửa bằng hai bàn tay trong buồng mình.

                                                                                                                 Đỗ Bích Thúy